Επειδή δεν καλύψαμε το θέμα «εβδομηνταοχτάρια» στο προηγούμενο άρθρο, συνεχίζουμε την παρουσίαση σε αυτό το τεύχος, πάντα σε μορφή απλών ερωτο-αποκρίσεων...

Τι γίνεται με τις χρονολογίες;
Καταρχήν πρέπει να ξεκαθαρίσουμε αν αναφερόμαστε στο τραγούδι ή στο δίσκο. Ο λόγος γι’ αυτήν τη διευκρίνιση έγκειται στο γεγονός της επανέκδοσης της ίδιας ηχογράφησης σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, πάντα σε 78άρη. Αυτό συνήθως συνέβαινε με τραγούδια υψηλής εμπορικότητας, όπως για παράδειγμα το προπολεμικό «Όσο βαρούν τα σίδερα» το οποίο επανατυπωνόταν μέχρι το 1958. Έτσι ο κάτοχος του τελευταίου αυτού δίσκου έχει στη διάθεσή του ένα τραγούδι 71 ετών, αλλά ένα δίσκο 48 ετών!

Ωραία, πώς μπορούμε λοιπόν να χρονολογήσουμε ένα τραγούδι;
Η χρονολόγηση του τραγουδιού γίνεται με βάση τον αριθμό μήτρας (ηχογράφησης) του δίσκου. Πρόκειται για ένα μοναδικό αλφαριθμητικό στοιχείο, το οποίο χαράσσονταν ανεξίτηλα στη νεκρή περιοχή ανάμεσα στο τέλος της χάραξης και την ετικέτα του δίσκου και συνόδευε πάντα τη συγκεκριμένη ηχογράφηση. Για παράδειγμα, οι original δίσκοι της HMV και οι αμερικάνικες ανατυπώσεις τους σε Victor (όσες έγιναν) έχουν τους ίδιους αριθμούς μήτρας, αλλά άσχετους μεταξύ τους αριθμούς καταλόγου.

Με βάση τον αριθμό μήτρας, πώς καταλήγουμε στο έτος ηχογράφησης ενός τραγουδιού;
Με συγκριτικές μεθόδους. Αν π.χ. γνωρίζουμε από το δελτίο της εταιρίας ή από άλλη πηγή ότι το τραγούδι Χ με αριθμό μήτρας OGA 1234 ηχογραφήθηκε το 1948 και ο δικός μας δίσκος έχει αριθμό μήτρας OGA 1299, είναι προφανές ότι είναι της ίδιας χρονιάς. Χρησιμοποιούνται εδώ ως επιπλέον πηγές πληροφοριών τα δελτία ηχογράφησης των εταιριών, τα δελτία της ΑΕΠΙ, καθώς και άλλες καταγεγραμμένες μαρτυρίες.

Τελικά, πώς μπορούμε να χρονολογήσουμε ένα δίσκο;
Εδώ χρειαζόμαστε και τον αριθμό καταλόγου, ο οποίος τυπωνόταν στην ετικέτα και μπορούσε να αλλάξει από εκτύπωση σε εκτύπωση. Αν ο αριθμός μας περιλαμβάνεται στον κατάλογο της εταιρίας Χ για το έτος Υ, τότε ξέρουμε ότι το έτος Υ κυκλοφορούσε ο δίσκος μας. Για να βρούμε το έτος πρώτης κυκλοφορίας του δίσκου μας πρέπει να βρούμε όλους τους καταλόγους της εταιρίας Χ και να δούμε σε ποιου έτους κατάλογο πρωτοεμφανίζεται.

Ωχ, πού θα βρω όλους αυτούς τους καταλόγους;
Δε χρειάζεται να τους βρεις, αρκεί να ξέρεις κάποια επιπρόσθετα στοιχεία, π.χ. ότι η Columbia Ελλάδος ξεκίνησε την αρίθμηση στους καταλόγους της το 1930 αρχίζοντας από τον αριθμό DG 1 και σταμάτησε τους τριψήφιους αριθμούς στο DG 499 to 1934. Άρα, αν ο δίσκος σου είναι ο DG 332, είναι μάλλον του 1933, ενώ αν είναι ο DG 6032, είναι μετά το 1934. Ο παρακάτω κατάλογος αφορά τις εταιρίες που ηχογραφούσαν και εκτύπωναν τους δίσκους τους στην Ελλάδα:

Εκτός αυτών υπήρχαν οι ακόλουθες εταιρίες, οι οποίες ηχογραφούσαν στην Ελλάδα, αλλά εκτύπωναν στο εξωτερικό. Συγκεκριμένα:

Επίσης πολλές Ελλαδικές ηχογραφήσεις κυκλοφόρησαν σε Parlophon Γερμανίας, Decca Μ. Βρετανίας, His Masters Voice Μ. Βρετανίας και Τουρκίας κλπ. Τέλος, σχεδόν όλες οι Ελλαδικές ηχογραφήσεις που γινόταν επιτυχίες κυκλοφορούσαν και στις ΗΠΑ σε Decca, Victor, Okeh και Columbia. Να σημειώσουμε πως αυτές οι επανατυπώσεις έχουν ίδιο αριθμό μήτρας αλλά διαφορετικό αριθμό καταλόγου από τις αρχικές.

Αρκεί λοιπόν ο αριθμός καταλόγου για να βρω την ηλικία του δίσκου μου;
Του δίσκου, ναι. Του τραγουδιού, όχι. Χρειάζεται και ο αριθμός μήτρας.

Αφού ο αριθμός μήτρας είναι τόσο σημαντικός, γιατί οι δισκογραφίες που κυκλοφορούν σπάνια τον αναφέρουν;
Γιατί είναι πιο εύκολο και πιο φτηνό να μαζεύεις καταλόγους αντί για δίσκους.

Δηλαδή;
Δηλαδή σε πολλές περιπτώσεις οι συλλέκτες δεν έχουν στα χέρια τούς δίσκους που καταλογογραφούν, αλλά μόνο τους καταλόγους που τους αναφέρουν. Έτσι είναι πιο εύκολο και πιο απλό να χρησιμοποιήσουν τον αριθμό καταλόγου που έχουν μπροστά τους.

Και γιατί αυτό είναι λάθος;
Οι εταιρίες πάντοτε «έπαιζαν» με την εμπορικότητα των ηχογραφήσεών τους κάνοντας διάφορα τρικ. Πολλές φορές κυκλοφορούσαν ταυτόχρονα δυο ηχογραφήσεις του ίδιου τραγουδιού, συχνά με διαφορετικούς καλλιτέχνες και στη συνέχεια απέσυραν από την αγορά τον λιγότερο εμπορικό δίσκο. Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει πρόβλημα χρονολόγησης, αφού οι δυο δίσκοι έχουν διαφορετικούς τόσο τον αριθμό καταλόγου όσο και τον αριθμό μήτρας. Όμως υπάρχουν και πιο οριακές περιπτώσεις όπου η ίδια ηχογράφηση (δηλ. ο ίδιος αριθμός μήτρας) κυκλοφορούσε σε δυο ή και περισσότερους δίσκους (δηλ. με δυο ή και περισσότερους αριθμούς καταλόγου). Π.χ. το «Από σένα τι ζηλεύω» του Τσιτσάνη, με αριθμό μήτρας της Odeon Go-3064, κυκλοφόρησε το 1938 δυο φορές: μια έχοντας στην πίσω όψη τον «Ασυρματιστή» και αριθμό καταλόγου GA-7127 και μια με πίσω όψη το «Για σένανε κουκλίτσα μου» του Α. Παγκαλάκη και αριθμό καταλόγου GA-7332. Δηλαδή το ίδιο τραγούδι έχει έναν αριθμό μήτρας και δυο αριθμούς καταλόγου. Άρα;

Απάντηση στο προηγούμενο Quiz:
«Φωνογράφος» ονομαζόταν η συσκευή εγγραφής που υπήρχε στο εργοστάσιο, ενώ «γραμμόφωνο» η συσκευή αναπαραγωγής που υπήρχε για οικιακή χρήση.

Quiz: Αφού η διάρκεια ενός δίσκου ήταν το πολύ τέσσερα λεπτά, πώς ηχογραφήθηκαν τα κλασσικά έργα που είναι συνήθως πολύ μεγαλύτερης διάρκειας;
Η απάντηση στο επόμενο άρθρο...